فعالیت‌های روزمره زندگی (ADL) در کاردرمانی

فعالیت‌های روزمره زندگی (ADL) در کاردرمانی: مفاهیم، ارزیابی و مداخلات

۱. تعریف و اهمیت ADL

فعالیت‌های روزمره زندگی (ADL) به وظایف ضروری و روزمره‌ای اطلاق می‌شود که افراد برای مدیریت زندگی شخصی خود انجام می‌دهند، مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن، نظافت شخصی و تحرک . این فعالیت‌ها پایه‌ای برای استقلال فردی و کیفیت زندگی هستند. اختلال در ADL ناشی از شرایطی مانند آسیب‌های نخاعی، سکته مغزی، فلج مغزی یا اختلالات شناختی می‌تواند وابستگی به دیگران را افزایش دهد. هدف کاردرمانی، بازگرداندن یا جبران این توانایی‌ها از طریق مداخلات تخصصی است 148.

۲. انواع ADL و تقسیم‌بندی

ADL به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:

• فعالیت‌های پایه (Basic ADL):
  شامل خودمراقبتی مانند:

  • غذا خوردن (جویدن، بلع، رساندن غذا به دهان).

  • لباس پوشیدن (نیاز به هماهنگی حرکتی و تعادل).

  • نظافت شخصی (مسواک زدن، دوش گرفتن).

  • دفع ادرار و مدفوع.

• فعالیت‌های پیچیده (IADL):
  وظایف پیچیده‌تر مانند پخت‌و‌پز، مدیریت مالی، استفاده از وسایل نقلیه و ارتباطات اجتماعی که برای زندگی مستقل ضروری هستند 489.

۳. ارزیابی ADL در کاردرمانی

ارزیابی دقیق نخستین گام در طراحی مداخلات است. روش‌های متداول شامل:

• ابزارهای استانداردشده: مانند فرم‌های Katz Index یا Barthel Index که عملکرد فرد در هر زیرمجموعه ADL را کمی‌سازی می‌کنند.

• مشاهده بالینی: کاردرمانگران با شبیه‌سازی فعالیت‌ها (مثلاً استفاده از تخته‌های آموزشی زیپ و دکمه) محدودیت‌های حرکتی، شناختی یا حسی را شناسایی می‌کنند.

• ارزیابی چندبعدی: بررسی عوامل تاثیرگذار مانند ادراک بینایی (برای تشخیص اشیا)، حافظه و هماهنگی حرکتی 489.

۴. راهبردهای مداخلاتی

کاردرمانگران از ترکیبی از رویکردها برای بهبود ADL استفاده می‌کنند:

الف. آموزش گام‌به‌گام و تطبیقی:

• تقسیم فعالیت به مراحل کوچک: مثلاً آموزش لباس پوشیدن از طریق تمرین جداگانه هر جزء (کشیدن جوراب، بستن دکمه).

• وسایل تطبیقی: مانند دستگیره‌های ارگونومیک برای مسواک یا قاشق‌های با دسته ضخیم برای افراد با قدرت گیرش ضعیف 42.

ب. تقویت مهارت‌های زیربنایی:

• مهارت‌های حرکتی ظریف: با فعالیت‌هایی مانند مهره‌بندی یا کار با خمیر برای بهبود قدرت دست.

• یکپارچگی حسی: استفاده از تمرینات تعادلی (توپ سوئیسی) یا تحریک لمسی برای کودکان با اختلالات حسی.

• ادراک بینایی: تمرینات تشخیص شکل از زمینه یا حافظه بینایی برای تسهیل فعالیت‌هایی مانند تنظیم میز غذا 82.

ج. اصلاح محیط:

• تغییرات فیزیکی مانند نصب میله‌های حمام یا کاهش شلوغی محیط برای تسهیل تحرک.

• به‌کارگیری فناوری‌های کمکی: نرم‌افزارهای تشخیص صدا برای افراد با محدودیت حرکتی شدید 14.

۵. جمعیت‌های هدف و چالش‌های خاص

• کودکان با سندرم داون: تمرکز بر تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف (مثلاً با آب‌بازی یا نقاشی) و آموزش IADL از طریق بازی‌های تقلیدی 2.

• سالمندان با زوال عقل: کاهش تدریجی عملکرد در IADL (مانند مدیریت دارو) نشانه‌ای کلیدی برای تشخیص شدت زوال عقل است. مداخلات شامل تمرینات ساده‌سازی‌شده و استفاده از یادآورهای بصری است 9.

• آسیب‌های نخاعی: تطبیق فعالیت‌ها با عملکرد باقیمانده (مثلاً استفاده از قلم‌های دهانی برای تایپ) 1.

۶. اهمیت ADL در بهبود کیفیت زندگی

توانایی انجام ADL مستقیماً با افزایش اعتمادبه‌نفس، کاهش وابستگی و مشارکت اجتماعی مرتبط است. مطالعات نشان می‌دهند بهبود ADL در کودکان با اختلالات رشدی، مسیر را برای تحصیل فراگیر هموار می‌کند و در سالمندان از بستری شدن زودرس جلوگیری می‌نماید 162.

نتیجه‌گیری:

ADL هسته مرکزی کاردرمانی است که فراتر از توانبخشی جسمی، به بازتعریف استقلال فردی می‌پردازد. با ترکیبی از ارزیابی‌های فردی، مداخلات خلاقانه و فناوری‌های تطبیقی، کاردرمانگران به افراد کمک می‌کنند تا از "انجام کار" به "زندگی معنادار" گذار کنند. پیوند ADL با اهداف زندگی فرد (مانند اشتغال یا تحصیل) آن را به شاخصی کلیدی در سنجش موفقیت توانبخشی تبدیل کرده است 4.